Dasar Ekonomi Baru atau Agenda Ekonomi Malaysia?

Dasar Ekonomi Baru (DEB) sudah berakhir 18 tahun yang lalu. Tetapi ianya masih diperkatakan oleh ramai orang. Para pengkritik melihat dasar yang bertujuan untuk menstruktur semula masyarakat dan membasmi kemiskinan ini sebagai satu bentuk diskriminasi terhadap kaum-kaum bukan Melayu. Ramai juga yang melihat dasar ini sebagai batu halangan kepada persaingan bebas dan pemesatan ekonomi pasar. Bagi sebilangan orang Melayu sendiri, mereka melihat DEB sebagai pemangkin mentaliti tongkat yang menghalang mereka untuk maju setanding dengan bangsa-bangsa lain. Mutakhir ini, amalan rasuah dan salah guna kuasa dikaitkan dengan DEB.

Ketika dasar ini diperkenalkan 37 tahun yang lalu, tujuan utamanya ialah untuk mewujudkan perpaduan nasional - iaitu apabila identiti sesuatu kaum tidak lagi dikaitkan dengan fungsi ekonominya, perpaduan nasional akan tercapai - tetapi pada hari ini DEB dilihat sebagai penghalang kepada perpaduan nasional. Pendek kata tidak ada satu pun yang baik tentang dasar ini, walaupun ramai juga orang Melayu (dan bukan Melayu) yang telah mendapat manfaat daripadanya. Anwar pula tampil dengan Agenda Ekonomi Malaysia (AEM), kononnya untuk menghapuskan segala ketidakadilan dan keburukan DEB.

Semalam saya sempat membelek buku "Making Globalization Work (2006)” karangan Joseph Stiglitz, bekas Ketua Pakar Ekonomi Bank Dunia, yang juga merupakan pengkritik hebat dasar ekonomi pasar yang dianjurkan oleh institusi Bretton Woods itu. Dalam buku ini, Stiglitz menolak teori "invisible hand” Adam Smith dengan mengemukakan bukti-bukti mengenai kegagalan pasaran. Krisis ekonomi Latin Amerika dan Asia Timur pada dekad 1990-an menunjukkan bahawa pasaran adalah tidak sempurna. Bagi Stiglitz, "invisible hand” tidak kelihatan kerana sememangnya ia tiada di situ. Beliau sebaliknya menganjurkan peranan negara dalam memperbetulkan pasaran dan mewujudkan keadilan sosial melalui pengagihan ekonomi.

Dalam konteks ini, beliau memuji model ”Pendekatan Komprehensif Kepada Pembangunan” yang diamalkan di negara-negara Asia. Beliau menulis:

"The East Asian countries believed, as we have seen, that government should do more. East Asian nations feel that it is their responsibility to maintain full employment and actively promote growth, and their governments remain concerned about inequality and social stability. In Malaysia, the role of government has extended in yet another direction. For decades, the Malaysian government has carried out an aggressive affirmative action program to help the ethnic Malays. This was an important part of nation building; the view that all groups would benefit from a more stable and equitable society was widely accepted, even though some members of Malaysia’s ethnic Chinese community may have lost opportunity as a result. However, because the government made sure that all shared in the fruits of development, ethnic conflict has largely been avoided (m.s. 49)."

Saya yakin bahawa pertumbuhan ekonomi berkait rapat dengan perpaduan nasional. Apabila ekonomi tumbuh pesat dan hasilnya diagih secara adil, semua kaum akan mendapat manfaat dan perpaduan nasional menjadi lebih realistik. Justeru, baik DEB atau AEM, perkara pokok yang perlu diberi perhatian oleh para politikus dan teknokrat di negara ini ialah memastikan pertumbuhan ekonomi negara sentiasa berada pada tahap yang selesa. Pengagihan ekonomi tidak boleh dilaksanakan dengan baik sekiranya pertumbuhannya terencat. Tidak kurang pentingnya, pertumbuhan ekonomi tidak harus dilihat dari kaca mata ekonomi pasar semata-mata.

Teringat saya pada satu diskusi mengenai Agenda Ekonomi Malaysia (AEM) yang dibentangkan oleh YAB Tan Sri Khalid Ibrahim satu ketika dahulu. Ketika itu, beliau masih lagi Bendahari PKR. Saya katakan kepada beliau, AEM lebih menumpukan kepada “pengagihan” daripada “pertumbuhan”. Saya tidak nampak adanya satu pelan khusus untuk meningkatkan pertumbuhan ekonomi negara, selain daripada menghapuskan saki-baki DEB. Jawapan beliau ringkas sahaja. “I am on the growth side of the economic equation”. Apa yang saya faham, beliau seorang korporat dan beliau tahu apa yang harus dibuat. Saya sebenarnya mengharapkan jawapan yang lebih baik daripada itu.

Ezam: Politik Baru dan Bad Samaritans

Malam tadi saya sempat hadir dalam satu acara diskusi bersama Sdr. Ezam Mohd. Noor, Pengerusi Gerak Malaysia yang juga bekas Ketua Angkatan Muda Parti Keadilan Rakyat (PKR). Yang menarik perhatian saya ialah bicara Ezam mengenai “politik baru”.

Sudah ramai orang membicarakan tentang perkara-perkara baru dalam pilihanraya umum ke 12 yang lalu. Tetapi bagi saya Ezam agak istimewa. Beliau merupakan antara orang yang terawal mempopularkan “politik baru” - yang beliau definisikan sebagai politik pelbagai kaum - melalui penglibatannya dalam Parti Keadilan Nasional (keADILan) ketika parti itu mula dilancarkan pada tahun 1999. Tetapi, tujuh tahun kemudian, setelah melalui onak dan duri dalam politik pembangkang, termasuk meringkuk dalam tahanan di Kamunting, beliau akhirnya membuat keputusan untuk meletakkan semua jawatan dalam parti.

Sebagai seorang yang pernah mempelopori idea “politik baru”, dan sekarang berada di luar wadah yang diperjuangkan dahulu, agak menarik untuk melihat bagaimana Ezam melihat perkembangan politik semasa. Apakah jawapan beliau kepada persoalan samada PRU 12 merupakan manifestasi politik baru sepertimana yang digagaskan hampir sepuluh tahun yang lalu?

Jawapan Ezam ialah tidak. Beliau menghujjahkan bahawa sejak kebelakangan ini, politik Malaysia menjadi semakin bersifat perkauman. Perdebatan mengenai hak kebebasan beragama, isu tuntutan HINDRAF, perungkaian kontrak sosial, penolakan terhadap Dasar Ekonomi Baru (DEB) dan isu negara Islam - walaupun diolah menggunakan bahasa demokrasi - masih merupakan isu-isu kaum. Pola mengundi juga menunjukkan kewujudan dikotomi Melayu-Bukan Melayu. Sementara berlaku peralihan drastik undi bukan Melayu kepada parti-parti pembangkang, perkara yang sama tidak berlaku kepada undi Melayu. Majoriti undi Melayu masih bersama BN. Justeru, bagi Ezam, politik baru rentas kaum sepertimana yang digagaskan pada tahun 1999 tidak berlaku dalam pilihanraya kali ini. Malah, tegas Ezam, pilihanraya kali ini merupakan antara pilihanraya yang paling bersifat perkauman dalam sejarah pilihanraya Malaysia.

Saya fikir, penegasan Ezam dalam hal ini wajar diteliti. Kemunculan politik rentas kaum dianggap oleh ramai orang sebagai sesuatu yang tidak dapat dielakkan lagi. Teringat saya kepada TINA dalam wacana globalisasi. There is no alternative. Mahu tidak mahu dunia ini harus melalui proses globalisasi yang ditandai oleh pasaran bebas dan sistem politik demokrasi liberal. Itulah satu bentuk ortodoksi yang diseru oleh kelompok neo-liberal di dunia ini. Walaupun tesis korelasi antara pasaran bebas, demokrasi liberal dan kemakmuran ekonomi disanggah di serata dunia - dengan fakta kuantitatif dan kualitatif - para pendokong faham neo-liberal, dan teman-teman neo-cons mereka di Bretton Woods Institutions dan Rumah Putih, galak mengajar kepada dunia bahawa pasaran bebas dan negara dengan kuasa minimal merupakan satu-satunya resipi kemakmuran. Mereka ini digelar sebagai “Bad Samaritans” oleh Ha-Joon Chang, seorang warga Korea dan ahli ekonomi pembangunan di Universiti Cambridge dalam bukunya Bad Samaritans: Rich Nations, Poor Policies and the Threat to the Developing World (2007).

Siapa “Bad Samaritans” kita? Apakah politik rentas kaum - yang membawa bersamanya idea-idea persaingan bebas, kesaksamaan hak tanpa mengira kaum, kebebasan beragama (atau kebebasan daripada agama) dan lain-lain seumpamanya - merupakan rentetan daripada ortodoksi neo-liberal yang disebut oleh Ha-Joon Chang itu? Apakah idea-idea ini akan menjadi satu ortodoksi baru di Malaysia? Kita lihat sajalah...

THE HINDRAF SAGA: POLITICS IN A "CONSTRAINED" STATE

Negara dengan kuasa "represif" dilihat sebagai negara yang kuat. Banyak negara di dunia ketiga menggunakan kuasa represif untuk mengekalkan kestabilan politik yang diancam samada oleh pertentangan sesama elit penguasa, kegiatan komunis atau perbalahan kaum. Di Malaysia, ancaman komunis dan potensi perbalahan kaum telah menjadi justifikasi bagi pemerintah mengekalkan kuasa represifnya. Tetapi pada masa yang sama, dinamik politik kaum dan pilihanraya yang kompetitif di negara ini telah menyebabkan pemerintah bersikap responsif juga. Kekerasan digunakan tetapi ianya tidak harus sampai menghakis keabsahan politik pemerintah. Lebih-lebih lagi jika ianya melibatkan isu kaum. Jika tidak, kerajaan akan dihukum oleh kaum itu dalam pilihanraya. Justeru, saya menyifatkan Malaysia sebagai sebuah "negara yang terdesak" (constrained state). Di bawah ini ialah tulisan akademik saya mengenai perkara ini. Ianya ditulis dalam bulan Disember 2007 ketika isu Hindraf masih panas.

The image of a strong state is often represented by its institutional character, function and recourse to coercion. Drawing heavily on the Weberian notions about the state, some scholars define the state in terms of its authority to make binding decisions, regulate social relations and, if necessary, use force to compel obedience (Weber 1968; Reuschmeyer & Evans 1985; Mann 1986). These definitions tend to feature one dimension of the state, namely its bureaucratic or rule enforcing character, which often leads to perceptions about its all-powerful nature. Migdal, however, highlights formulation and transformation of state goals as another dimension of the state. He argues that “as the state organization comes into contact with various social groups, it clashes with and accommodates to different moral orders”. These engagements, in turn, “change the social bases and the aims of the state”. Envisioning the state as an amorphous organization operating in society, Migdal asserts that the state, like any other organizations, has “real limits to (its) power” (Migdal 1993: 12-14).

Literatures on Malaysian state adopt different approaches to analyses of state power. Legal scholars tend to emphasize the primacy of state power, as contained in the constitution and general laws, and wherever possible, provide evidences of actual use of such power by the state (Rais 1995; Harding 1996; Abdul Aziz 2003). Although these scholars have made considerable attempts to weave the discussion on state legal powers into their political application, being legalistic in nature, their works allow little space for analyses of political and social dynamics at the intersections between state and society that might have limited or augmented the exercise of such powers. More nuanced analysis of state power was offered by political scientists. Without denying the fact that the state has at its disposal wide coercive powers and repressive apparatuses, which were often legitimated on the grounds of maintaining communal harmony and national security, they acknowledged the existence of “constraints” in the exercise of such powers. The constraints can be in the form of needs to legitimize the use of coercion, competitive elections or factional conflicts among the elites (Barraclogh 1985, Crouch 1996, Case 2004).[i]

This paper seeks to offer a short analysis of the way the government exercised its power in its recent “clash” with members of the Hindu Rights Action Force (HINDRAF). Hindraf is a group of concerned Indian Malaysians who were dissatisfied with the way the government handled issues concerning the interests of the Indian minority, particularly in relation to legal conflicts in religious conversion cases, alleged police abuse against Indian suspected criminals, the problem of poverty within the community and, more recently, demolition of “illegal” Hindu temples by the government. Hindraf leader, P. Uthayakumar, made his name as a criminal lawyer handling cases of custodial death and alleged police abuse aganist Indian suspected criminals before he and his friends in the Police Watch and Human Rights Committee of the un-registered Indian-based Parti Reformasi Insan Malaysia (PRIM) formed Hindraf. Uthayakumar was once an active member of the opposition National Justice Party (keADILan) but left the party after a fall-out with its leadership.

While the problems faced by the Indian community are multifaceted, ranging from poverty to high incidence of crime within the community, it was demolition of Hindu temples that jolted them into direct face-off with the government.[ii] Following the demolition of the Mariaman temple in Kampung Rimba Jaya, Shah Alam in October 2007, Hindraf led a massive demonstration in Kuala Lumpur on 25 November 2007 to protest against the alleged marginalization of ethnic Indians in Malaysia.[iii] The demonstration was purportedly held in support of a class action that Hindraf filed in the United Kingdom court, claiming about US$4 trillion from the British government for bringing Indian indentured labour into Malaya during the colonial period and allegedly leaving them without protection when Malaya gained independence in 1957. The suit also sought to strike out Article 153 of the Federal Constitution which acknowledges Bumiputera’s special position. In a memorandum sent to the British Prime Minister, Gordon Brown, Hindraf alleged that ever since after independence, the Indian community had been “permanently colonized” by the “Islamic-fundamentalist Malay-chauvinist UMNO-led Malaysian government”.[iv] They also accused the Malaysian government of persecuting ethnic Indians in a series of “genocide” and “ethnic cleansing”.[v]

It was not uncommon for the government to quickly invoke the Internal Security Act 1960, which provides for detention without trial, to deal with “racial extremists” in the past. In the case of Hindraf leaders, however, Prime Minister Datuk Seri Abdullah Ahmad Badawi initially appeared to be hesitant to use ISA against them. Two days before the planned demonstration, three Hindraf leaders, P. Uthayakumar, S. Ganapathy Rao and P. Waytha Moorthy were arrested and later charged with sedition. When the case came up for mention at the Klang Session Court on November 26, all of them were discharged without acquittal due to prosecutorial oversight.

Pressures were building up, especially from within the Malay community, urging the government to take stern action against Hindraf leaders for inciting racial sentiment. Acting under pressures from within UMNO and the more conservative sections among the Malays, Abdullah finally invoked his power under section 8 of the ISA, as Internal Security Minister, to detain five Hindraf leaders for a period of two years.[vi] Not only that this ISA detention was the first since Abdullah became Prime Minister in October 2003, the use of section 8 of the ISA at the first instance was also against normal practice. Normally, a person is first detained under section 73(1) for a period of up to 60 days before he is either released or ordered to be detained under section 8.[vii]

Public reaction to the ISA detention was mixed. While the more conservative among the Malays lauded the move, the non-Malays, especially the Indians, were not impressed at all. An opinion survey conducted by the Merdeka Centre for Opinion Research soon after the detention was made revealed that more than two-thirds of the non-Malay respondents disapproved the detention.[viii] An ethnic Indian leader even assumed that should a ceramah organized by the ruling Barisan Nasional member-party, the Malaysian Indian Congress (MIC), is held side-by-side the one organized by Hindraf, “thousands of Indians will flock to the Hindraf’s, while probably only 50 will attend the MIC’s”.[ix] Some quarters within the opposition Democratic Action Party (DAP) were confident that the party might win in non-Malay majority constituencies where Indian voters constitute approximately 20 percent of registered voters.[x] There are only a handful of such constituencies, but it was enough to keep the DAP on the upbeat ahead of the next general election which is due no later than March 2009. Meanwhile, Hindraf supporters continued to rally the support of ethnic Indians by launching a signature campaign calling upon the government to release their leaders.

Though the government seemed to be resolute in using the ISA, it dropped attempted murder charges against 31 Hindraf supporters who took part in the November 25 demonstration. Five of them were released unconditionally, while 25 faced alternative charges of causing mischief and participating in an illegal assembly, which carry lesser penalty. Only one person was charged with attempted murder for allegedly trying to kill a police officer during the demonstration. The decision to drop the charges was made amid international pressures and criticisms from rights groups and Indian NGOs that the charges were too harsh. After meeting Indian NGO leaders on December 14, the Prime Minister announced the possibility of forming a committee that would look into the affairs of non-Muslims in the country. An officer at a local council also admitted that he and his colleagues had to avoid demolishing “illegal” Hindu temples fearing that such move would aggravate racial tension.[xi]

Faced with competitive elections and contentious communal politics, the Malaysian state exercised its coercive legal powers in an un-privileged fashion. While legal coercion has become an effective means of political control, its use has often been weighed against the need on the part of the government to maintain its legitimacy as well as to command sufficient multi-communal support in order to win elections. The Hindraf saga showed that while the use of ISA against the Hindraf leaders might have bolstered the notion of government’s “capacity” to maintain order in a communally-divided society, which is central to its legitimacy,[xii] it also caused considerable disaffection among the section of the community which identifies itself with the detained leaders - the Indians. Acting under this “constraint”, the government, while continuing to maintain its coercive legal powers, tended to negotiate such powers and accommodated to different communal interests.

Works Cited

Abdul Aziz Bari. Malaysian Constitution: A Critical Introduction. Kuala Lumpur: The Other Press, 2003.
Case, William. Politics in Southeast Asia: Democracy or Less. London: RoutledgeCurzon, 2004.
Harding, Andrew, J. Law, Government and the Constitution in Malaysia. The Hague: Kluwer Law, 1996.
Mann, Michael. The Sources of Social Power, Vol. 1, A History of Power from the Beginning to A.D 1760. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
Marzuki Mohamad. Communalism, Law and State Power: The Limits of Political Change in Malaysia. A Thesis Submitted for the Degree of Doctor of Philosophy of the Australian National University, 2008.
Migdal, Joel S. “The State in Society”. In Joel S. Migdal, Atul Kohli, Vivienne Shue, eds. State Power and Social Forces: Domination and Transformation in the Third World. Cambridge: Cambridge University Press, 1993: 7-34.
Rais Yatim. Freedom under Executive Supremacy in Malaysia. Kuala Lumpur: Endowment, 1995.
Reuschmeyer, Dietrich & Evans, Peter B. “The State and Economic Transformation: Toward an Analysis of the Conditions Underlying Effective Intervention.” In Peter B. Evans, Dietrich Reuschmeyer, and Theda Skocpol, eds. Bringing the State Back In. Cambridge: Cambridge University Press, 1985: 44-77.
Weber, Max. Economy and Society Vol 1. New York: Bedminster Press, 1968.

Notes

[i] For an analysis on the government’s response to public consciousness about human rights and proliferation of liberal legal meanings, which to a certain extent constrained the exercise of its powers, see Marzuki (2008).
[ii] Informal discussion with Shanmuga Kanesalingam, Legal Advisor, Malaysian Consultative Council of Buddhism, Christianity, Hinduism and Sikhism (MCCBCHS), Perth, Australia, 6 December 2007.
[iii] A “link” between HINDRAF and an earlier initiative against alleged abuse of police powers can be observed in the demonstration. A letter written by a HINDRAF leader, P. Waythamoorthy, urged those who participated in the demonstration to record any incident of police abuses using their video cameras or handphones for the organization needed to compile those violations and highlight them to international media and human rights organizations. The letter was widely circulated via emails.
[iv] The full text of the memorandum can be accessed at http://rockybru.blogspot.com/2007/11/why-i-didnt-walk-yesterday.html (Accessed on 28 Nov 2007).
[v] The use of the words “ethnic-cleansing” and “mini-genocide” was rather exaggerating. Dato’ A. Vaithilingam, the President of Malaysia Hindu Sanggam, expressed his concern that the bad choice of words in HINDRAF’s memorandum had divulged public attention away from its otherwise legitimate concern of highlighting the plight of Indian community, especially the poor among them. According to Dato’ Vaithi, the term “mini-genocide”, which HINDRAF leaders often used to refer to the Indian-Malay clash in Kampung Medan in March 2001, was overboard. Giving an example, HINDRAF leaders often claimed that 104 Indians were “slashed and killed” in the incident, whereas the official statistics show that 100 were injured and only 4 were killed. Interview with Dato’ A. Vaithilingam, President, Malaysia Hindu Sanggam, Petaling Jaya, 14 December 2007.
[vi] Those detained were HINDRAF leader, P. Uthayakumar, lawyers M Manoharan, R Kenghadharan, V Ganabatirau and organising secretary T Vasanthakumar.
[vii] The Federal Court in Mohamad Ezam v. Ketua Polis Negara [2002] 4 MLJ 449 ruled that the grounds of detention under section 73(1) of the ISA was questionable by the court. The use of section 8 could have been to avoid the possibility of a successful legal challenge against detention under section 73(1) in court.
[viii] Informal discussion with Ibrahim Suffian, Director, Merdeka Centre for Opinion Research, Bangi, 16 December 2007.
[ix] Confidential interview, Petaling Jaya, 14 December 2007.
[x] Confidential interview, Petaling Jaya, 21 December 2007.
[xi] Confidential interview, Kuala Lumpur, 14 December 2007.
[xii] The Merdeka Centre survey also revealed that more than half of the respondents believed that the government was “stronger” after it invoked ISA, contrary to earlier perceptions about its “weaknesses” in dealing with societal pressures.

Ulusan Buku: Protest and Possibilities: Civil Society and Coalitions for Political Change in Malaysia

Dalam membicarakan soal "politik baru" dan pembentukan pakatan ke arah perubahan politik, teringat saya kepada ulasan saya mengenai buku Meredith Weiss, "Protest and Possibilities: Civil Society and Coalitions for Political Change in Malaysia", yang diterbitkan dalam Journal of Commonwealth and Comparative Politics (Vol. 45, No.2, April 2007). Di bawah ini saya petik beberapa perenggan penting dalam ulasan saya mengenai buku Meredith:

"Meredith Weiss has sought to find the locus of political change in Malaysia. For a country in which the ruling coalition of race-based political parties has been helming the political leadership for almost fifty years now – since independence in 1957 – that task can be gruesome. A couple of authors had previously attempted to locate changes, or something ‘new’, beneath the surface of Malaysian politics, especially following exciting events in 1998-99, but ending up having to put caveat on their works. It is hardly surprising therefore that this book too, like other literatures in the same genre, has not been keen on over-emphasising that there is something ‘new’ in Malaysian politics, though there seemingly is".

"Meredith however categorically points out that the 1998 Reformasi movement, which was ‘one in a succession of opposition attempts to forge for Malaysia a new political alternative, grounded in the ideology and principle of justice rather than in race and patronage’ (p. 2), provides opportunities for coalition building among and between reformist civil society actors and political parties seeking political reform along democratic, non-communal lines."

"The core ideas of this book can be found in chapters 5 and 6 where the ability of reformist civil society actors and political parties across racial and religious cleavages to forge coalition for political reform and to bring about changes, both at the institutional and normative level, is presented with solid empirical evidences. It also captures a defining moment in Malaysia’s recent political history, i.e. the Reformasi movement following the ouster of former Deputy Prime Minister Anwar Ibrahim and the attendant cross-communal and cross-sectional popular call for political reform, which shows that creating and fostering an alternative vision of Malaysian politics – one which is essentially non-communal and fully democratic – is not altogether out of everyone’s imagination."

"Though the process of political reform seems inevitable, Meredith is cautious in reminding that racial and religious fears are still very significant in Malaysia’s deeply plural society (p. 17), and that such fears may inhibit the internalisation among the general public of lofty ideals of multiracialism and social justice as promoted by the reformists. I suppose, in hindsight, this is the real challenge facing any initiatives for political reform in multiracial and multi-religious illiberal democracy such as Malaysia. Recent public debates on religious freedom and the perpetuation of 35 years old race-based affirmative action programs, an extension of the New Economic Policy (NEP), are bordering on the ‘old’ politics of communal divide."

"Be that as it may, this book as a whole is about how reformist civil society actors and political parties across social and religious cleavages seek to build coalitional capital to further political reform in an illiberal polity. I would say that this book is a good guide for those who are interested to find a glimpse of something ‘new’ within the old framework of politics of race, religion and repression in Malaysia."

Buku Meredith ini, yang membicarakan tentang pembentukan "modal pakatan" ke arah perubahan politik, amat patut dibaca oleh bekas para aktivis reformasi, yang sekarang ini mungkin begitu teruja dengan "kebebasan politik" Anwar Ibrahim dan sibuk dengan pembentukan Pakatan Rakyat. Berehatlah sebentar daripada kesibukan berpolitik dan renung-renungkan ....

Menyelami Makna Politik Baru

Keputusan pilihanraya umum 8 Mac yang lalu disifatkan oleh banyak pihak sebagai sesuatu yang tidak dijangka. Istilah “tsunami” politik menggambarkan seolahnya telah berlaku satu gempa besar dalam “zon terbenam” politik Malaysia, yang seterusnya menghasilkan satu gelombang mega menumbangkan kerajaan Barisan Nasional (BN) di Kedah, Pulau Pinang, Perak dan Selangor; mengekalkan kerajaan PAS di Kelantan dan menafikan majoriti dua pertiga BN di Parlimen.

Jika kejadian tsunami disebabkan oleh gempa besar di “zon terbenam” di dasar laut yang mengakibatkan perubahan struktural di kerak bumi, adakah perkara yang sama berlaku kepada politik Malaysia? Adakah sepanjang tempoh dua tiga dekad yang lalu telah berlaku pergerakan perlahan “plak-plak tektonik” dalam zon terbenam politik Malaysia, yang seterusnya membuka jalan kepada kemunculan “politik baru” di negara ini? Politik baru ini mungkin muncul dalam bentuk budaya politik baru yang seterusnya membawa kepada perubahan institusi politik.

Professor Loh Kok Wah dan Professor Johan Saravanamuttu dalam buku mereka “New Politics in Malaysia”, sebuah kumpulan makalah akademik yang diterbitkan selepas pilihanraya umum 1999, membicarakan tentang kemunculan budaya politik baru di Malaysia semenjak awal 1990an. Budaya politik baru ini, yang dikenali sebagai developmentalisme, menjadikan pembangunan material dan sikap individualis-konsumeris sebagai elemen penting dalam menentukan pilihan politik. Kemunculan budaya politik baru ini menjadikan wacana politik Malaysia tidak lagi didominasi oleh faktor kaum, tetapi diwarnai oleh kontestasi antara faktor kaum, demokrasi berpartisipasi dan pembangunan ekonomi.

Dalam konteks politik pilihanraya di Malaysia, dominasi wacana kaum telah mewujudkan dikotomi pollitik Melayu-Bukan Melayu yang agak ketara. Misalnya, ketika wacana kaum mendominasi politik negara dalam dekad 1980-an, Barisan Nasional paling berpengaruh di kawasan-kawasan majoriti pengundi Melayu. DAP pula dilihat amat berpengaruh di kawasan-kawasan majoriti besar pengundi Cina.

Trend ini mula berubah dalam dekad 1990an. Pilihanraya umum tahun 1995 menunjukkan Barisan Nasional, sementara terus mendominasi di kawasan-kawasan majoriti Melayu dan campuran, turut mengalami peningkatan sokongan di kawasan-kawasan majoriti Cina. Daripada 25 kerusi Parlimen di kawasan-kawasan majoriti Cina di Semenanjung Malaysia, Barisan Nasional memenangi 17 kerusi berbanding tujuh kerusi sebelumnya.

Dasar kerajaan yang lebih terbuka dalam isu hubungan kaum, terutamanya yang berkait dengan pendidikan bahasa ibunda dan kebudayaan bukan Melayu, dilihat sebagai antara faktor utama yang menyumbang kepada peningkatan sokongan bukan Melayu terhadap Barisan Nasional. Sementara itu, kepesatan pembangunan ekonomi dan peningkatan taraf hidup golongan Bumiputera/Melayu hasil daripada pelaksanaan Dasar Ekonomi Baru (DEB) telah turut mengurangkan risiko ketegangan kaum. Hal ini sedikit sebanyak mengurangkan dikotomi Melayu-Bukan Melayu dalam konteks politik pilihanraya di Malaysia.

Dikotomi Melayu-Bukan Melayu semakin terhakis dalam pilihanraya umum 1999. Politik kaum tidak lagi menjadi isu yang dominan dalam kempen pilihanraya, sebaliknya yang dominan ialah isu-isu bukan kaum seperti demokrasi berpartisipasi, anti-rasuah, pengagihan ekonomi yang adil dan ketelusan dalam pemerintahan. Terdahulu, gerakan reformasi yang dipimpin oleh mantan Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim, kemudiannya Barisan Alternatif, telah mengenengahkan aspek kepelbagaian ras dan budaya sebagai teras utama politik demokrasi di Malaysia.

Walaupun ramai pemerhati politik melihat dikotomi Melayu-Bukan Melayu masih dominan dalam pilihanraya umum 1999, terutamanya yang berkait dengan sokongan pengundi Cina kepada Barisan Nasional yang kononnya membantu parti itu mengekalkan majoriti dua pertiga di Parlimen, sementara undi Melayu menyaksikan peralihan ketara kepada Barisan Alternatif, DAP hanya mengalami 0.8% penurunan undi popular di kawasan-kawasan majoriti besar Cina.
Parti itu malah berjaya meningkatkan jumlah kerusi yang dimenangi di kawasan-kawasan tersebut daripada enam kerusi sebelumnya kepada tujuh kerusi. Undi popular DAP di kawasan-kawasan majoriti sederhana Cina juga mencatatkan peningkatan daripada 39% sebelumnya kepada 43.3%. Peningkatan ini berkemungkinan juga disumbangkan oleh sokongan pengundi Melayu kepada parti majoriti Cina itu. Ini bermakna, sementara faktor kaum masih merupakan salah satu elemen penting dalam politik Malaysia, tidak ada satu kaum pun di negara ini yang boleh dikaitkan samada dengan parti pemerintah atau pembangkang. Sokongan kedua-dua kaum Melayu dan bukan Melayu terbahagi kepada kedua-dua pihak.

Sementara sokongan kepada DAP di kawasan-kawasan majoriti Cina terus meningkat dalam pilihanraya umum 2004 dan 2008, trend pengundian di kawasan-kawasan majoriti Melayu menunjukkan peralihan sokongan berbolak balik kepada BN dan gabungan PAS dan PKR. UMNO berjaya menarik kembali sokongan pengundi Melayu pada tahun 2004 dengan memenangi 63 daripada 71 kerusi parlimen di kawasan-kawasan majoriti besar pengundi Melayu. Walau bagaimanapun, dalam pilihanraya umum 8 Mac yang lalu, peralihan sokongan pengundi Melayu kepada PAS dan PKR telah mengurangkan penguasaan UMNO di kawasan-kawasan ini kepada 43 kerusi.

Lebih menarik, dalam pilihanraya umum yang baru lalu, trend pengundian rentas kaum di kawasan-kawasan campuran telah mula memihak kepada gabungan parti-parti pembangkang dalam Pakatan Rakyat. Paling ketara ialah sokongan pengundi-pengundi India yang selama ini disifatkan sebagai penyokong setia BN. Pakatan telah memenangi 14 daripada 26 kerusi Parlimen di kawasan-kawasan campuran di Semenanjung Malaysia, walhal dalam pilihanraya-pilihanraya umum sebelum ini, tiada sebarang kerusi di kawasan ini yang dimenangi oleh parti pembangkang, kecuali satu pada tahun 1999. Pakatan Rakyat juga telah berjaya menguasai negeri-negeri Selangor, Perak dan Pulau Pinang yang boleh disifatkan sebagai negeri campuran dari segi komposisi etnik pengundi.

Trend pengundian rentas kaum kepada kedua-dua parti Barisan Nasional dan Pakatan Rakyat membuka ruang kepada pembentukan sistem dua parti rentas kaum di negara ini. Dengan syarat kedua-dua parti ini mengambil sikap yang lebih moderat dalam isu-isu hubungan kaum, potensi pembentukan sistem dua parti rentas kaum menjadi semakin cerah. Dalam sistem dua parti rentas kaum ini, tidak ada satu kaum pun yang boleh diidentifikasikan dengan mana-mana pakatan atau gabungan parti-parti politik. Ini seterusnya boleh mewujudkan iklim pertandingan politik yang sihat dalam sebuah negara berbilang kaum seperti Malaysia.

Dalam sistem dan budaya politik baru ini, tentu sekali soal hubungan kaum akan terus menjadi elemen penting politik Malaysia. Walaupun trend pengundian berubah, perbezaan kaum (communal cleavages) masih wujud. Isu keistimewaan Melayu, pendidikan bahasa ibunda, kebudayaan dan hubungan antara agama akan terus releven.

Namun begitu, kedua-dua gabungan atau pakatan parti-parti politik, yang hampir kesemuanya mempunyai asas kaum tersendiri, perlu menyedari bahawa kelangsungan politik mereka tidak lagi bergantung semata-mata kepada sokongan yang diterima daripada kaum masing-masing. Hal ini berkemungkinan akan mendorong kedua-dua gabungan parti untuk mengambil sikap yang lebih sederhana dalam isu-isu hubungan kaum, tetapi pada masa yang sama berhati-hati agar sikap tersebut tidak akan dilihat sebagai tindakan mengalah atau “selling-out” kepada kaum lain.

Di samping faktor kaum, tentu sekali pencapaian merupakan faktor penting yang membezakan antara kedua-dua parti. Keabsahan politik parti-parti ini tidak lagi bergantung semata-mata kepada sentimen kaum atau kesetiaan kepada parti, tetapi kepada keupayaan masing-masing untuk menyediakan kehidupan yang lebih baik kepada rakyat.

Kemunculan golongan pengundi konsumeris-individualis, yang lebih mengutamakan keupayaan kerajaan untuk menyelesaikan masalah mereka - daripada memberi masalah kepada mereka - tentu sekali menuntut parti-parti politik memberi keutamaan kepada “performance” daripada sentimen. Misalnya, isu projek ternakan babi moden di Selangor. Apakah rakyat melihat isu ini dari kaca mata sentimen, iaitu orang Melayu tidak suka kepada babi dan orang Cina, tidak kira apapun, mesti mempertahankan penternak babi; atau dari kaca mata “performance”, iaitu parti manakah yang berupaya menawarkan penyelesaian terbaik kepada masalah pencemaran alam di samping memastikan bekalan babi tidak berkurangan?

Politik baru ini tentu sekali tidak muncul dalam satu vakum. Perubahan sosio-ekonomi, proses perbandaran, pemeluasan kelas menengah, kewujudan golongan konsumeris-individualis dan kesedaran terhadap politik demokrasi berpartisipasi yang stabil memunculkan individu-individu celik politik yang menilai secara kritis tindak-tanduk ahli-ahli politik dan dasar-dasar parti politik dan kerajaan. Dalam erti kata lain, golongan ini biasanya lebih bebas dalam membuat pilihan politik.

Sementara ramai penganalisis politik cuba memberi rasional kepada kemunculan gelombang tsunami politik dalam pilihanraya umum yang lalu dengan mengaitkan rantaian faktor peristiwa dan personaliti politik, plak-plak tektonik politik Malaysia - pembangunan ekonomi, proses urbanisasi, pemeluasan kelas menengah dan kemunculan golongan konsumeris-individualis rentas kaum - telah bergeseran sesama sendiri secara perlahan-lahan sejak beberapa dekad yang lalu. Sementara rantaian faktor peristiwa dan personaliti memberi pelengkap kepada keributan tsunami itu, gelombang tsunami politik itu sendiri merupakan hasil daripada ledakan yang berlaku dalam “zon terbenam” politik Malaysia. Yang perlu diteropong oleh para penganalisis politik ialah sejauh mana ledakan itu telah menyebabkan perubahan struktural kepada lanskap politik Malaysia.